Nỗ lực tái khởi động quan hệ với Philippines của Mỹ

"Chúng tôi sát cánh với các bạn để bảo vệ những quy tắc và chuẩn mực quốc tế liên quan ở Biển Đông", Phó tổng thống Mỹ Kamala Harris nói trong cuộc gặp Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos ở dinh tổng thống tại Manila hôm 21/11. "Một cuộc tấn công vào lực lượng vũ trang, tàu công vụ hoặc máy bay của Philippines ở Biển Đông sẽ kích hoạt đến cam kết phòng thủ chung của Mỹ. Đó là cam kết vững chắc của chúng tôi đối với Philippines".

Đây là cam kết ở cấp cao nhất mà Mỹ đưa ra với Philippines trong nhiều năm qua. Bà Harris cũng là quan chức cấp cao nhất của Mỹ đến thăm Manila từ khi ông Marcos nhậm chức vào tháng 6, báo hiệu mối quan hệ ấm lên giữa hai đồng minh, sau nhiều năm lạnh nhạt dưới thời cựu tổng thống Rodrigo Duterte.

Trong 6 năm nắm quyền, ông Duterte chủ trương thân thiện với Trung Quốc và muốn giảm lệ thuộc an ninh vào Mỹ. Ông cũng nhiều lần chỉ trích Washington "can thiệp" vào cuộc chiến chống ma túy được ông phát động. Duterte có thời điểm còn tuyên bố cắt hợp tác quân sự với Mỹ, đòi hủy Hiệp ước Các lực lượng Thăm viếng (VFA) vốn là cơ sở cho quân đội Mỹ triển khai binh sĩ đồn trú luân phiên ở Philippines.

 

Phó tổng thống Mỹ Kamala Harris duyệt đội danh dự tại Điện Malacanang, thủ đô Manila của Philippines ngày 21/11. Ảnh: Reuters.

Giới quan sát cho rằng khi Tổng thống Marcos lên nắm quyền, chính quyền Joe Biden đã chủ trương tăng cường tiếp xúc cấp cao để khởi động lại quan hệ Mỹ - Philippines, đồng thời nối lại những dự án hợp tác quốc phòng bị gián đoạn ở quốc gia Đông Nam Á này, vốn là mảnh ghép then chốt đối với hiện diện của Mỹ ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

"Đầu tư vào tiếp xúc cấp cao là bước đi hợp lý để khôi phục hợp tác sâu sắc trên mọi lĩnh vực với một đồng minh năng động và đang giữ vị thế chiến lược", Daniel Russel, cựu cố vấn Nhà Trắng cho các vấn đề Đông Á, nhận định về nỗ lực cải thiện quan hệ với Philippines thông qua chuyến thăm của Phó tổng thống Harris.

Reuters dẫn thông tin từ các quan chức Mỹ cho biết Tổng thống Joe Biden cùng đội ngũ cố vấn an ninh quốc gia đánh giá tân Tổng thống Philippines là đồng minh chiến lược có thể cùng hợp tác để giải quyết những thách thức đối ngoại hàng đầu tại khu vực, trong đó có vấn đề cạnh tranh với Trung Quốc.

Một ngày sau khi ông Marcos đắc cử Tổng thống vào cuối tháng 6, ông Biden đã gọi điện chúc mừng và tránh đề cập đến những vấn đề gai góc giữa hai nước.

Nhà Trắng sau đó cử Đệ nhị phu quân Doug Emhoff, chồng Phó tổng thống Harris, đến dự lễ tuyên thệ nhậm chức của tân Tổng thống Philippines. Đại diện Nhà Trắng hôm đó trao tận tay ông Marcos lá thư mà Tổng thống Biden viết riêng cho người đồng cấp, chia sẻ mong muốn đón tiếp ông trên đất Mỹ.

Chuyến thăm của bà Harris đến Philippines được giới phân tích xem là bước đi tiếp theo của Mỹ trong nỗ lực tiếp cận tân chủ nhân Điện Malacanang và khởi động lại quan hệ song phương.

Những nỗ lực đó được đại diện chính quyền Marcos ghi nhận tích cực, thể hiện qua thông điệp từ Đại sứ Philippines tại Mỹ Jose Manuel Romualdez rằng Washington "không còn xem nhẹ" Manila. "Tổng thống Marcos đang phản hồi với tâm thế muốn nước Mỹ hiểu rằng chúng tôi muốn làm bạn", Romualdez phát biểu hồi tháng 9.

Theo giới quan sát, ngoài nỗ lực củng cố quan hệ với Philippines, chuyến thăm của bà Harris dường như còn ngầm phát đi tín hiệu tới Trung Quốc.

Một trong những điểm dừng chân của Phó tổng thống Mỹ trong chuyến thăm là tỉnh Palawan, vùng duyên hải ở rìa phía tây quần đảo Philippines, tiếp giáp Biển Đông. Bà sẽ lên thăm tàu tuần tra BRP Teresa Magbanua, qua đó gửi thông điệp về cam kết của Mỹ đối với tự do hàng hải và trật tự dựa trên luật pháp quốc tế trên Biển Đông.

"Bước đi này gửi thông điệp rất rõ đến Bắc Kinh, đồng thời tái khẳng định cam kết với Manila. Hoạt động như vậy cho thấy thay đổi rất lớn trong quan điểm của chính quyền Tổng thống Marcos so với người tiền nhiệm Duterte, vốn tìm cách hạn chế tiếp xúc quân sự với Mỹ và giảm nhẹ bất đồng với Trung Quốc", Lucio Blanco Pitlo, chuyên gia tại tổ chức nghiên cứu Quỹ Con đường Tiến bộ châu Á - Thái Bình Dương, viết trên Asia Times.

Washington và Manila những tháng qua đã nghiên cứu đẩy nhanh thực thi Thỏa thuận Tăng cường Hợp tác Quốc phòng (EDCA) ký năm 2014, cho phép Mỹ triển khai quân nhân đồn trú luân phiên cùng bố trí vật tư quân sự ở một số căn cứ ở Philippines.

Trong 5 căn cứ mà quân đội Mỹ được phép sử dụng theo khuôn khổ EDCA, có một địa điểm nằm trong tỉnh Palawan là sân bay quân sự Antonio Bautista. Mỹ cũng muốn tăng số căn cứ đồn trú ở Philippines từ 5 lên 10 địa điểm.

Trong số 5 căn cứ đang được hai bên thảo luận bổ sung vào EDCA, có một địa điểm cũng nằm trong tỉnh Palawan, một căn cứ khác nằm tại tỉnh Zambales trên đảo Luzon nhưng cũng hướng ra Biển Đông. Trong số ba địa điểm tiềm năng còn lại, hai căn cứ nằm tại tỉnh Cagayan ở phía bắc đảo Luzon, hướng về eo biển Đài Loan. Địa điểm còn lại nằm trong tỉnh Isabela và nhìn ra vùng biển phía đông quần đảo.

"Những căn cứ đồn trú như vậy có thể cho phép Mỹ phản ứng nhanh chóng nếu xảy ra sự cố trên Biển Đông hoặc eo biển Đài Loan. Những đợt diễn tập thời gian qua cho thấy quân đội Mỹ muốn triển khai lực lượng từ đảo Luzon", Pitlo nhận định. "Tuy nhiên, điều này cũng có thể làm gia tăng lo ngại nguy cơ Philippines bị cuốn vào xung đột nếu tình hình tại các điểm nóng an ninh đó leo thang".

Philippines cũng như nhiều nước Đông Nam Á không muốn bị đẩy vào tình thế phải chọn phe trong cuộc cạnh tranh Mỹ - Trung hiện nay. Trong khi Mỹ đang tích hợp mạnh mẽ hai đồng minh Đông Á là Nhật Bản và Hàn Quốc vào chiến lược khu vực cả về kinh tế lẫn quốc phòng, Philippines vẫn dè dặt trong hợp tác quân sự, đặc biệt là hiện diện thường trực của quân đội Mỹ trên lãnh thổ.

Trong bình luận trước thềm chuyến thăm của bà Harris, Tổng thống Marcos cho rằng lịch trình của phó tổng thống Mỹ đến tỉnh Palawan sẽ không gây căng thẳng trong quan hệ Philippines - Trung Quốc.

Người phát ngôn Bộ Quốc phòng Philippines Arsenio Andolong cũng nhấn mạnh bà Harris sẽ không làm việc với cơ quan này trong khuôn khổ chuyến công du, nên "các quốc gia trong khu vực không cần cảm thấy bị đe dọa".

Theo Pitlo, Philippines không muốn trở thành sàn đấu ghi điểm ngoại giao giữa hai cường quốc Mỹ và Trung Quốc, hay bất đắc dĩ trở thành "tàu sân bay không thể chìm" của bất kỳ nước nào. "Ngoài tăng hợp tác với các đồng minh và đối tác để củng cố năng lực tự vệ, Manila chủ trương đối thoại với mọi bên, tin tưởng rằng xung đột không phải là viễn cảnh không thể tránh khỏi", ông nói.